নেলীৰ কথা: অসমৰ সমাজ-ইতিহাসত মুছলমানসকলৰ ওপৰত দমন-পীড়নৰ এক প্ৰতিনিধি কণ্ঠ
ভূমিকা: এক উপেক্ষিত ইতিহাসৰ সন্ধানত
অসমৰ ইতিহাসত মুছলমানসকলৰ স্থান সদায় পৰিসংখ্যা আৰু ৰাজনীতিক লাভ-ক্ষতিৰ ধাঁচৰ মাজত পৰীক্ষিত হৈ আহিছে। বহুক্ষেত্ৰতে এই জনগোষ্ঠীয়ে উল্লেখযোগ্য অৱদান আগবঢ়াই থকাৰ সত্ত্বেও, তেওঁলোকৰ ওপৰত হোৱা দমন-পীড়ন চৰকাৰ, সমাজ আৰু ইতিহাসকাৰৰ দৃষ্টিৰ পৰা বহু সময়তে উপেক্ষিত হৈ পৰিছে। এই প্ৰবন্ধটো সেই উপেক্ষিত ইতিহাসটোক পুনৰ পঢ়াৰ এখন প্ৰয়াস—য’ত ১৯৮৩ চনৰ নেলী হত্যাকাণ্ডৰ পৰা হোৱা বেদনা, যাক ‘নেলীৰ কথা’ নামৰ এখন চলচ্চিত্ৰৰ দ্বাৰা নিৰ্মল ভাবে দাঙি ধৰা হৈছে। পাৰ্থজিৎ বৰুৱাৰ চলচ্চিত্ৰটোৱে এই ক্ষেত্ৰত এক শক্তিশালী দৃষ্টিভংগী আগবঢ়ায় লগতে ইয়াৰ সংস্কৃতি, স্মৃতি আৰু দৰ্শনীয় প্ৰতিনিধিত্বৰ প্ৰেক্ষাপটত আলোচনা কৰে।
মুছলমানসকলৰ ওপৰত দমন-পীড়নৰ ইতিবৃত্ত
অসমত মুছলমানসকলৰ উপস্থিতিৰ ইতিহাস প্ৰাচীন, যি সাধাৰণতে দিল্লী চুলতানৰ যুগৰ পৰা আৰম্ভ হৈছিল বুলি গণ্য কৰা হয়। তাৰ পিছত বৰাক উপত্যকাৰ বঙালি মুছলমান, বৰলুইতৰ সমতলভূমিত বসতি কৰা মিয়া মুছলমান, আৰু অন্যান্য উপ-গোষ্ঠীয়ে চাহ বাগিচা, কৃষিকৰ্ম, শিক্ষা, ব্যৱসায় আদিত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰি আহিছে।
মুছলমানসকলৰ উপস্থিতিয়ে স্বাধীনতাৰ পূৰ্ব আৰু স্বাধীনতাৰ উত্তৰ কালছোৱাত বিশেষকৈ ৰাজনৈতিক সংকটৰ ৰূপ ধাৰণ কৰে। মুছলমানসকলক 'বিদেশী' হিচাপে চিহ্নিত কৰাৰ এক প্ৰৱণতা গঢ় লৈ উঠে, যিয়ে অসমীয়াৰ ‘জাতীয়তা’ সংজ্ঞাৰ ভিতৰত আত্মঘাতী বৈষম্যক উৎসাহ দিয়ে। ফলস্বৰূপে, ১৯৬০, ১৯৭২ আৰু ১৯৮৩ চনত একাধিক সাম্প্ৰদায়িক সংঘাত আৰু হত্যাকাণ্ড সংঘটিত হয়।
অসম আন্দোলন আৰু ১৯৮৩ চনৰ গণহত্যা
১৯৭৯-১৯৮৫ চনৰ অসম আন্দোলন মূলত বিদেশীসকলক উৎখাত কৰাৰ দাবী চাৰিওফালে কেন্দ্ৰীভূত হৈছিল। এই সময়চোৱাত ভাৰতীয় সংবিধানৰ অধীন নাগৰিকসকলৰ মাজত গভীৰ বিভাজন সৃষ্টিৰে বহু নিৰীহ বঙালি-মুছলমান লোকক ভোটাৰ তালিকাৰ সংশোধন প্ৰক্ৰিয়াৰ নামত নিৰ্মম হিংসাৰ সন্মুখীন হ’ব লগা হয়।
এই পৰিৱেশতে ১৯৮৩ চনৰ ১৮ ফেব্ৰুৱাৰীত নেলী, লাতুমাৰী, বগিবাৰী, মাটিপাৰা, বামুনডোঙা আদি গাঁৱত প্ৰায় ছয় ঘণ্টাৰ ভিতৰত সংঘটিত হয় এক ভয়ংকৰ গণহত্যা, য’ত ২০০০ ৰো অধিক বঙালি-মুছলমান নিহত হয়। হত্যাকাণ্ডৰ লক্ষ্য আছিল বিশেষকৈ মহিলা, শিশু আৰু বৃদ্ধসকল। এই ঘটনাৰ সকলোতকৈ বেদনাদায়ক দিশ হ’ল এই হত্যাকাণ্ডৰ বাবে কোনো লোকক দোষী সাব্যস্ত কৰা নহ’ল, আৰু চৰকাৰী তদন্ত ‘ত্য়াগী প্ৰতিবেদন’ জনসাধাৰণৰ পৰা গোপন ৰখা হ’ল।
নেলীৰ কথা: অসমৰ ইতিহাসৰ অন্ধকাৰতম অধ্যায়ৰ প্ৰতিনিধিত্ব
পটভূমি
পার্থজিৎ বৰুৱাৰ পৰিচালনাত নিৰ্মিত ‘নেলীৰ কথা’ এখন তথ্যচিত্র-ধৰ্মী চলচ্চিত্ৰ হিচাপে ১৯৮০ দশকৰ অসমীয়া ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাৰ পৰিৱেশত অৱস্থিত। এই চলচ্চিত্ৰই ঘটনা নাটকীয়ভাৱে উদ্ভাসিত কৰাৰ পৰিৱৰ্তে নেলী আৰু তাৰ চাৰিওফালে থকা গাঁওসমূহৰ দৈনন্দিন জীৱনৰ ছবি অংকন কৰে। তেওঁৰ ছবিখনৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হৈছে মৃতকৰ পৰিয়ালৰ লোকে স্মৰণ কৰাৰ দিশ। বৰুৱাৰ সহজ-সৰল কৌশলে গভীৰ মানৱীয় অনুভৱৰ মাজত এটি নিখুঁত চলচ্চিত্ৰ কলা আগবঢ়াইছে।
বিষয়বস্তু আৰু প্ৰতিচ্ছবি
১৯৮৩ চনৰ ১৮ ফেব্ৰুৱাৰীৰ পুৱা মাত্ৰ ছয় ঘণ্টাৰ ভিতৰত, নেলী আৰু ইয়াৰ আশেপাশে থকা মুছলমান বসতিবিলাকত সংঘটিত গণহত্যাত প্ৰায় ২০০০ ৰো অধিক লোক নিহত হয় আৰু বহু লোক নিজৰ ঘৰ-বাৰি এৰি স্থানচ্যুত হ’বলৈ বাধ্য হয়। অসম আন্দোলনৰ পৰিৱেশত বঙালি-মুছলমানসকলক অসমীয়া জাতীয় চেতনাৰ শত্রুৰূপে চিহ্নিত কৰা হৈছিল, যাৰ পৰা তেওঁলোকৰ বাবে উদ্ধাৰ পাবলৈ কোনো পথ নাছিল।
এই হত্যাকাণ্ডটো স্বাধীন ভাৰতৰ অন্যতম ভয়ংকৰ গণহত্যা বুলি গণ্য কৰা হয়, যি মূলত অসম আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত সংঘটিত এক জাতিগত শুদ্ধিকৰণ। এই ঘটনাত আধিপত্যবাদী অসমীয়া আৰু সংখ্যালঘু তিৱা জনগোষ্ঠীয়ে অংশ গ্ৰহণ কৰিছিল।
যদিও এই ঘটনা চৰকাৰী আৰু সাংবাদিক প্ৰতিবেদনসমূহত স্থান লাভ কৰিছিল, ৰাষ্ট্ৰীয় মাধ্যম আৰু শিক্ষাক্ৰমত ই বিস্মৃত হৈ পৰে। ৰাজনীতিবিদ আৰু গণমাধ্যমে অধিকাংশ ক্ষেত্ৰত বিষয়টো এৰি দিয়ে, যাৰ ফলত ঘটনাটোক নীৰৱতাৰ আবৰণেৰে ঢাকি ৰখা হয়। গৱেষকসকলে এই হত্যাকাণ্ডক বিশ্বযুদ্ধৰ পিছৰ সময়ৰ অন্যতম বিধ্বংসী গণহত্যা বুলি অভিহিত কৰিছে।
এই পৰিৱেশত, ২০২৩ চনত নিৰ্মিত ‘নেলীৰ কথা’ চলচ্চিত্ৰটোৱে ৪০ বছৰৰ পাছত এই নীৰৱ ইতিহাস পুনৰ উদঘাটন কৰে। অসমৰ ইতিহাসত এই চলচ্চিত্ৰখন প্ৰথমেই সেই ঘটনাৰ সন্মুখীন হ’বলৈ সাহস কৰা ছবিসকলৰ ভিতৰত পৰিগণিত হ’ব পাৰে। চলচ্চিত্ৰটোৱে স্মৃতিৰ বিতৰ্কিত কাৰ্যকলাপক আগবঢ়ায়—কেনেকৈ ব্যক্তিগত আৰু সামূহিক স্মৃতিসমূহ সেই অন্ধকাৰ ভোৰৰ আঘাত বহন কৰি যায়, যেতিয়া চৰকাৰী বিবৃতি নিশ্চুপ থাকে।
কাহিনীৰ ৰণনীতি আৰু সময়ৰ বৰ্ণনা
চলচ্চিত্ৰটোৰ কাহিনী গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পিএইচ.ডি. ছাত্ৰ ৰাজীৱ পাটৰক কেন্দ্ৰ কৰি আগবঢ়োৱা হৈছে, যিয়ে বহু বছৰ পাছত নেলীত আহি হত্যাকাণ্ড সন্দৰ্ভত গৱেষণা কৰে। তেওঁৰ ধাৰণা ধীৰে ধীৰে পৰিৱৰ্তিত হয়, যেতিয়া তেওঁ প্ৰত্যক্ষদৰ্শীসকলৰ কাহিনী শুনিবলৈ আৰম্ভ কৰে। চলচ্চিত্ৰটোৱে হিংসাৰ দৃশ্য দেখুওৱা নোহোৱাকৈ, সংলাপ, সাক্ষাৎকাৰ, আৰ্খাইভ ফ্লেছব্যাক আৰু প্ৰাকৃতিক দৃশ্যৰ মাধ্যমেৰে সময়ৰ বৰ্ণনা আগবঢ়ায়। এই নীৰৱতাৰ মাজেৰে গভীৰ মানসিক বেদনা প্ৰকাশ কৰাটো চলচ্চিত্ৰটোৰ অন্যতম বিশেষ দিশ।
এটা দৃশ্যত, নেলীৰ এখন বিদ্যালয় দেখা পোৱা যায়—য’ত ইলিয়াছ নামৰ স্থানীয় পথপ্ৰদৰ্শকৰ সৈতে ৰাজীৱে লক্ষ্য কৰে যে এই মুছলমান গাঁওখনত “আদৰ্শ জাতীয় বিদ্যালয়” আছে। ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে অসমীয়া ৰাষ্ট্ৰীয় সংগীত “অ মো’ৰ আপোনাৰ দেশ” গাই থকা পৰিলক্ষিত হয়, য’ত গৰ্ব আৰু উদ্বেগ একেলগে প্ৰকাশ পাইছে।
বিদ্যালয়ৰ প্রধান শিক্ষকৰ সৈতে হোৱা বাৰ্তালাপত তেওঁ দুখ প্ৰকাশ কৰি কয়, “স্মৰণ কৰিলে বেদনা বাঁঢ়ে; কাৰণ এই গাঁওখনৰ প্ৰতিটো পৰিয়ালে নিজৰ আত্মীয়ক হেৰুৱাইছে।” তথাপিও তেওঁলোকে অসমক নিজৰ দেশ বুলি মানি লৈ বিদ্যালয়খন স্থাপন কৰিছে যাতে অসমীয়া ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰে নতুন প্ৰজন্ম আত্মস্থ হয়। এই দৃশ্যই প্ৰমাণ কৰে যে বঙালি মুছলমানসকলে অসমীয়া ভাষাক মাতৃভাষা হিচাপে গ্ৰহণ কৰাৰ পাছতো নাগৰিকত্ব সন্দেহৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হৈছে।
দেহগত স্মৃতি আৰু দৃশ্যমান প্ৰতীক
চলচ্চিত্ৰটোৱে প্ৰত্যক্ষভাৱে দেখুওৱা হিংসাৰ দৃশ্য নথকাৰ সত্ত্বেও, গাঁওখনৰ বিদ্যালয়, চকব’ৰ্ড, পুৰণি বেঞ্চ আৰু বিবৰ্ণ ফলক আদি বস্তুসমূহ স্মৃতিসৌধৰ ৰূপত উপস্থিত। এইবোৰ একেদৰে হেৰুৱা জীৱনৰ সাক্ষ্যদাতা আৰু পুনৰুজ্জীৱনৰ প্ৰতীক হিচাপে অৱস্থিত।
বিশেষকৈ অসমীয়া ৰাষ্ট্ৰীয় সংগীত গোৱা শিশুসকলৰ দৃশ্যত স্পষ্ট দেখা যায় তেওঁলোকে দেশৰ প্ৰতি গৰ্ব প্ৰকাশ কৰা সত্ত্বেও নাগৰিকত্ব সন্দেহৰ সন্মুখীন। অতীতত এই হত্যাকাণ্ডৰ পীড়িতসকলক ‘বিদেশী’ বুলি অভিহিত কৰা হৈছিল। এই পৰিপ্ৰেক্ষিতত, ৰাষ্ট্ৰীয় প্রতীকসমূহ নাগৰিকত্বৰ প্ৰতীক হোৱাৰ উপৰিও বৈষম্যৰ অস্ত্ৰ হিচাপে পৰিণত হৈছে।
চলচ্চিত্ৰটোৱে অতীত আৰু বৰ্তমানৰ সীমা মচি দিয়ে, ইতিহাসক দূৰৱৰ্তী নহয়, সদায় উভতি আহিব পৰা` উপস্থিতি হিচাপে দৃশ্যমান কৰে। ‘নেলীৰ কথা’ এক নিৰৱ বেদনা আৰু সাক্ষ্যৰ ‘চিনেমা’ ৰূপে আগবঢ়োৱা হৈছে। এই নীৰৱতাই এক শক্তিশালী নৈতিক সাক্ষ্য প্ৰদান কৰে।
উপসংহাৰ
পার্থজিৎ বৰুৱাৰ ‘নেলীৰ কথা’ কেৱল এখন তথ্যচিত্র নহয়; ই সেইসকল লোকৰ ভাগ্যৰ কণ্ঠস্বৰ, যিসকল আজিও নীৰৱ। নাটকীয়তা এৰাই, নীৰৱ পৰ্যবেক্ষণৰ জৰিয়তে চলচ্চিত্ৰটোৱে দৰ্শকক ইতিহাসৰ সৈতে সম্পৃক্ত কৰে। ই দৰ্শকৰ সহানুভূতি জাগ্ৰত কৰাৰ উপৰিও মানুহৰ ওপৰত দয়া আৰু মৰমৰ বাণী প্ৰেৰণ কৰে। এই চলচ্চিত্ৰটো মানুহৰ সম্মান আৰু মানবিকতাৰ পক্ষে এখন শক্তিশালী বক্তৃতা হিচাপে গণ্য হ’ব লাগে।
তথ্যসূত্ৰ (References)
- Barkataki-Ruscheweyh, M. (2018). Being Miyan: Muslims of Assam and the Politics of Belonging. Routledge.
- Hussain, M. (1993). The Assam Movement: Class, Ideology, and Identity. Manak Publications.
- Baruah, Sanjib (1999). India Against Itself: Assam and the Politics of Nationality. University of Pennsylvania Press.
- Saikia, Yasmin (2004). Fragmented Memories: Struggling to be Tai-Ahom in India. Duke University Press.
- Film: Neli’r Kotha (2023), Directed by Parthajit Baruah.
লেখক: জাহিদুল হাছান গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ এজন স্নাতক শিক্ষার্থী, যাৰ গভীৰ আগ্ৰহ সমাজৰ প্ৰান্তিক আৰু উপেক্ষিত অংশসমূহৰ অভিজ্ঞতা অন্বেষণত। বৰ্তমান তেওঁ দাৰুল হুদা ইছলামিক বিশ্ববিদ্যালয়ত উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ প্ৰান্তিক কণ্ঠসকলৰ পৰিচয়, কাহিনী আৰু নীৰৱ ইতিহাসৰ ওপৰত গৱেষণা কৰি আছে। তেওঁৰ আগৰ গৱেষণা মূলত আইন আৰু আইনশাস্ত্ৰক কেন্দ্ৰ কৰি হৈছিল।
